ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΑΟΥ



Σύντομη μελέτη του ιστορικού ναού Εισοδίων Θεοτόκου Τραχώνων.

Ο ιστορικός ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου Τραχώνων είναι το μοναδικό ακέραια σωζόμενο βυζαντινό μνημείο στα νότια προάστια της Αθήνας. Χρονολογείται πιθανώς στο 13ο αι.μ.Χ. Είναι βέβαιο ότι ο σημερινός ναός των Εισοδίων κτίστηκε στα θεμέλια προγενέστερου κτιρίου (Αρχαιολογικό Δελτίο 27, 1972, Β’ 1, 186), προφανώς παλαιοχριστιανικής σταυρόσχημης εκκλησίας. Απόδειξη για αυτό είναι το μαρμάρινο υπέρθυρο στην είσοδο του ναού, που χρονολογείται γύρω στον 6ο αι.μΧ. και βρίσκεται σε δεύτερη χρήση, δηλαδή ξαναχρησιμοποιήθηκε.
Ιστορικό πλαίσιο
       Ο ναός, με βάσει την άποψη χρονολόγησης που τον τοποθετεί στον 13ο αιώνα, ιστορικά συνδέεται με την ταραχώδη εποχή της φραγκοκρατίας στην Ελλάδα, που αρχίζει το 1204 με την άλωση της Πόλης από τους Φράγκους. Η Αττική και η Βοιωτία κυριεύονται από τον Βουργούνδιο (Γάλλο) Οθωνα ντε λα Ρος (de la Roche), που ιδρύει  το Δουκάτο των Αθηνών. Η Ακρόπολη λεηλατήθηκε, συλήθηκαν ναοί και πολύτιμα εκκλησιαστικά σκεύη έλιωσαν σε χοάνες. Την ίδια περίοδο εκδιώκεται ο ορθόδοξος Μητροπολίτης της Αθήνας Μιχαήλ Χωνιάτης, κάτι που συμβαίνει σε όλα τα λατινικά κρατίδια που δημιουργήθηκαν με την άλωση της Πόλης από τους Φράγκους. Η ελληνική ορθόδοξη ιεραρχία διώκεται συστηματικά εκείνα τα χρόνια, αλλά ο ελληνικός λαός παραμένει προσηλωμένος στην Ορθοδοξία και δεν υποκύπτει στις επεκτατικές διαθέσεις του Πάπα και του λατινικού κλήρου.
           Όμως, η αναστάτωση που προκάλεσε ο ερχομός των Φράγκων γρήγορα πέρασε και οι Αθηναίοι, λαϊκοί και κληρικοί, αναγκάστηκαν να συμβιβαστούν με τη νέα πολιτική κατάσταση. Σταδιακά επικράτησε ηρεμία και ασφάλεια, η οποία κράτησε ως το 1311, όταν έλαβε χώρα η μάχη του Αλμυρού, κατά την οποία οι Αλμουγάβαροι μισθοφόροι της Καταλανικής Εταιρείας νίκησαν τους Φράγκους ιππότες και κατέλυσαν την κυριαρχία τους στη Στερεά Ελλάδα.
          Παρά τις δυσκολίες που υπέστη ο ορθόδοξος ελληνικός πληθυσμός, η καλλιτεχνική δραστηριότητα όχι μόνο δεν σταμάτησε με την ξενική κατάκτηση, αλλά αντίθετα μεγάλος αριθμός εκκλησιών κτίσθηκε και διακοσμήθηκε αυτή την εποχή, κυρίως στην περιφέρεια της Αττικής.

Αρχιτεκτονικά στοιχεία
       Διακρίνεται σε τρεις οικοδομικές φάσεις. Στην αρχική του μορφή είχε σχήμα ελεύθερου σταυρού με κυλινδρικό τρούλο και κωνική στέγη, αετωματικές στέγες στις κεραίες του σταυρού που σχηματίζουν αμβλεία γωνία και ημικυκλική αψίδα ιερού, χωρίς νάρθηκα, με αποτέλεσμα να έχει πολύ μικρή χωρητικότητα. Αυτό το στοιχείο σε συνδυασμό με το ότι βρέθηκαν οστά στο κατώφλι της αρχικής εισόδου φανερώνουν ότι ο ναός πρέπει να κτίστηκε από κάποιο γαιοκτήμονα της εποχής ως (ταφικό κυρίως) παρεκκλήσιο της οικογένειάς του. Αντίστοιχα παραδείγματα έχουμε την ίδια εποχή στο Μυστρά.
        Ο τύπος του ελεύθερου σταυρού εντοπίζεται και σε άλλες υστεροβυζαντινές εκκλησίες της Αττικής, όπως οι άγιοι Τεσσαράκοντα στο Συκάμινο, η Παναγία Βαραμπά και ο Ταξιάρχης Δάγλας στο Μαρκόπουλο Παιανίας. Σε αυτούς τους ναούς, όμως, οι εγκάρσιες κεραίες του σταυρού προεξέχουν ελάχιστα από τη βάση του τρούλου. Αντίθετα, στα Εισόδια οι κεραίες είναι ιδιαίτερα εκτεταμένες, σαν πτέρυγες, ενώ η ανατολική κεραία είναι τόσο στενή, ώστε η αψίδα του ιερού εφάπτεται ακριβώς στους εγκάρσιους τοίχους, όπως γινόταν στις παλαιοχριστιανικές βασιλικές.
        Αυτά τα στοιχεία απηχούν δεδομένα παλαιότερων εποχών, της πρώτης χριστιανικής χιλιετίας. Στην υστεροβυζαντινή περίοδο σπανίζουν οι ναοί αυτής της τυπολογίας, ιδίως στην Αττική, οπότε ο ναός των Εισοδίων αποκτά ιδιαίτερο ιστορικό ενδιαφέρον. Ομοιότητες βρίσκουμε σε εκκλησίες της Ηπείρου, όπως ο Άγιος Βασίλειος στο γεφύρι της Άρτας.
        Εξωτερικά ο ναός είναι κτισμένος με επιμελημένη αργολιθοδομή και σειρές πλίνθων και το γενικότερο αρχιτεκτονικό πλάσιμο χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερη κομψότητα, ενώ και οι αναλογίες του ναού είναι απόλυτα συμμετρικές. Τόσο στον τρούλο όσο και στην αψίδα του ιερού υπάρχουν στενά μονόλοβα παράθυρα που περιβάλλονται από πλίνθινο τόξο και οδοντωτή ταινία. Στην τοιχοποιία διακρίνονται και αρκετά λίθινα μέρη σε δεύτερη χρήση, προφανώς από αρχαία ή παλαιοχριστιανικά κτίρια που υπήρχαν στην ίδια θέση, που όπως γνωρίζουμε ήταν το κέντρο του αρχαίου Δήμου Ευωνύμου.
      Αργότερα, κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, προστέθηκαν δύο μικρά γωνιακά διαμερίσματα εκατέρωθεν της δυτικής κεραίας του σταυρού και προστέθηκε επιμήκης νάρθηκας για να αυξηθεί περισσότερο η χωρητικότητά του. Αυτό το στοιχείο φανερώνει ότι πλέον ο ναός φιλοξενούσε περισσότερους χριστιανούς και προφανώς λειτουργούσε σαν ενορία στην αγροτική περιοχή των Τραχώνων, που όπως και στην αρχαιότητα ήταν αραιοκατοικημένη και εκτός του κέντρου της πόλης της Αθήνας.

Τοιχογραφίες
 Οι τοιχογραφίες που σώζονται μέχρι σήμερα χρονολογούνται στον 18ο αιώνα. Μιμούνται παλαιότερη τεχνοτροπία (συντηρητικές και αυστηρά μετωπικές μορφές). Σώζεται επίσης  και μία φορητή εικόνα των Εισοδίων και ένας Εσταυρωμένος δυτικής τεχνοτροπίας αλλά υψηλού καλλιτεχνικού επιπέδου, που χρονικά ανήκουν στα τέλη του 18ου αιώνα. αποδεικνύουν ότι για αιώνες ο ναός ήταν σε λειτουργία από τους χριστιανούς της περιοχής.
Το 1948 ο αγιογράφος Αγήνωρ Αστεριάδης αγιογράφησε το εσωτερικό του ναού.

ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΠΟΧΗ

Το 1918 ο Μαρίνος Γερουλάνος αγόρασε με πλειστηριασμό την έκταση γύρω από την εκκλησία, η οποία έκτοτε ονομάστηκε κτήμα Γερουλάνου. Ο υιός του, Ιωάννης, επέδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ναό, ο οποίος είχε υποστεί φθορά από πλημμύρα και πυρκαγιά. Αποκατέστησε τις ζημιές και λειτουργούσε την εκκλησία όχι μόνο στην εορτή της (21 Νοεμβρίου), αλλά και σε άλλες εορτές του έτους. Στα Εισόδια, επίσης, τελούνταν γάμοι και βαπτίσεις.
Το 1967 ιδρύθηκε η ενορία της Ζωοδόχου Πηγής Τραχώνων, στην οποία υπάγεται γεωγραφικά το κτήμα Γερουλάνου και ο ναός των Εισοδίων. Από τότε, ο εκάστοτε ιερέας της Ζωοδόχου Πηγής τελούσε τις διάφορες ακολουθίες, και όταν δεν μπορούσε τότε ο Ιωάννης Γερουλάνος καλούσε συνταξιούχο ιερέα, ιδίως τη Μεγάλη Εβδομάδα και το Πάσχα. Στα βιβλία γάμου και βάπτισης της Ζωοδόχου Πηγής επιβεβαιώνονται αυτά τα γεγονότα, αλλά και από τις προφορικές μαρτυρίες των παλαιών κατοίκων της περιοχής.
Ο τέως εφημέριος της Ζωοδόχου Πηγής (1981-2007) π. Κωνσταντίνος Θάνος επιβεβαιώνει ότι κατά τη διάρκεια του έτους πολλοί χριστιανοί τού ζητούσαν να τελέσουν Θεία Λειτουργία, που γινόταν με τη σύμφωνη γνώμη του Ι. Γερουλάνου. Τα κλειδιά για την πύλη του κτήματος και της εκκλησίας τα είχε φύλακας του κτήματος, οποίος τα παραχωρούσε και στον ιερέα, για να διευκολύνεται η πρόσβαση των πιστών στην εκκλησία.
Το 1992 το κτήμα Γερουλάνου πωλήθηκε στη γερμανική εταιρεία ΜΑΚΡΟ, αλλά η λειτουργία της εκκλησίας συνέχισε ως είχε. Σε συνεννόηση με ανώτερο στέλεχος της ΜΑΚΡΟ, η εταιρεία παραχωρούσε το δικαίωμα πρόσβασης και λειτουργίας των Εισοδίων όποτε το ζητούσε ο π. Κωνσταντίνος, αρκετές φορές το χρόνο. Από κάποιο έτος τα κλειδιά της πύλης και της εκκλησίας δόθηκαν μόνιμα στον ιερέα της Ζωοδόχου Πηγής. Το 2008, όταν ανέλαβε εφημέριος ο πατήρ Διονύσιος, παρέλαβε και τα κλειδιά των Εισοδίων και συνέχισε την ως τότε λειτουργική παράδοση. Τελούσε εκτός της πανηγύρεως, και Θείες Λειτουργίες ή Παρακλήσεις, μετά από αιτήματα πιστών.
Το 2010, μετά από έκθεση της Πολεοδομίας Αργυρούπολης για την επικινδυνότητα του ναού, η ΜΑΚΡΟ άλλαξε τα κλειδιά της πύλης και της θύρας της εκκλησίας, και για δύο έτη τελέστηκε η πανήγυρη (μόνο εσπερινός) στην αυλή της εκκλησίας. Από το 2006 είχε συνταχθεί μελέτη αναστύλωσης του ναού, εγκεκριμένη από το Υπουργείο Πολιτισμού, αλλά τα χρήματα για την εκτέλεσή της δόθηκαν το 2012 από τη ΜΑΚΡΟ. Παράλληλα είχε δοθεί και η προφορική υπόσχεση ότι θα μας δοθούν ξανά τα κλειδιά, με την ολοκλήρωση των εργασιών.
Σε επίσκεψή μας στον τεχνικό διευθυντή της ΜΑΚΡΟ  εκφράσαμε το αίτημά μας να αρχίσουν ξανά οι ακολουθίες στα Εισόδια, καθώς τον Μάρτιο του 2013 ολοκληρώνονται οι εργασίες και ο ναός μπορεί να τεθεί ξανά για δημόσια λατρεία. Μας απάντησε ότι δεν έχουν καμία αντίρρηση, αρκεί να υποβάλλουμε γραπτώς το αίτημά μας.
Δυστυχώς, σε τηλεφωνική μας επικοινωνία στις 6 Μαρτίου, μας ανακοίνωσε ότι ο διευθυντής αρνείται το αίτημά μας και θα μας επιτρέπει την πρόσβαση μόνο στις 21/11 κάθε έτους. Η δικαιολογία ήταν ότι υπάρχουν λόγοι επικινδυνότητας στο γύρω χώρο και η ΜΑΚΡΟ δεν επιθυμεί να πληρώνει αποζημιώσεις για ενδεχόμενα ατυχήματα.
Για να αρθεί το εμπόδιο, η εκκλησία πρότεινε να υποδείξει η ΜΑΚΡΟ τα σημεία που ξαφνικά θεωρεί επικίνδυνα, ύστερα από τόσες δεκαετίες επισκεψιμότητας, και να λάβουμε κάθε απαραίτητο μέσο ασφαλείας, όπως τοποθέτηση συρματοπλέγματος. Απάντηση δεν λάβαμε ποτέ.
        Η στάση της ΜΑΚΡΟ είναι σαφής. Επιχειρεί με πλάγιο και διπλωματικό τρόπο να μας εμποδίσει την πρόσβαση στο ναό και να καταργήσει τη νόμιμη θρησκευτική χρήση και την επισκεψιμότητά του. Όμως, τόσο από θέμα δημόσιας λατρείας, όσο από την αρχαιολογική πλευρά, ο ναός οφείλει με βάση τη νομοθεσία να είναι προσβάσιμος και επισκέψιμος.
Οι κάτοικοι αντέδρασαν, κατέθεσαν ασφαλιστικά μέτρα τα οποία εκδικάστηκαν στις 29/1/2014 στο Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών και ζήτησαν από το δικαστήριο να υποχρεώσει την εταιρεία ΜΑΚΡΟ να επιτρέπει την είσοδο του κοινού στο κτήμα, εκτός του διημέρου 20 και 21 Νοεμβρίου που πανηγυρίζει ο ναός, δύο φορές το μήνα.

Το δικαστήριο αποφάσισε και το “διατακτικό” της απόφασης αυτής (7341/2014) αναφέρει:

«ΥΠΟΧΡΕΩΝΕΙ την καθής (σημ. “ΜΑΚΡΟ”) να επιτρέπει την είσοδο στην ιδιοκτησία της στο Κτήμα Τράχωνες από την οδό Αρχαίου Θεάτρου αρ. 7, την πρόσβαση μέσω της εκεί υπάρχουσας διόδου στον Ιερό Ναό των Εισοδίων της Θεοτόκου και την αποχώρηση από εκεί:
1) Την παραμονή της εορτής του στις 20 Νοεμβρίου από ώρα 08:00 έως ώρα 17.00 και ανήμερα της εορτής του στις 21 Νοεμβρίου από ώρα 06.30 έως ώρα 17.00 απεριορίστου αριθμού προσώπων και ιερέων.
2) Δύο φορές το μήνα και συγκεκριμένα κάθε πρώτη και τρίτη Πέμπτη κάθε μήνα, από ώρα 08.00 έως ώρα 11.00, μέχρι 150 προσώπων και ιερέως επίσης, καθώς και να διατηρεί ανοικτή την είσοδο του ναού τις ίδιες ως άνω ημέρες και ώρες
ΑΠΕΙΛΕΙ σε βάρος της καθής χρηματική ποινή ύψους πεντακοσίων (500) ευρώ για κάθε παραβίαση της απόφασης …»


Με αφορμή την είσοδο στο Ναό, για εκπαιδευτικούς σκοπούς μαθητών Σχολείου, οι οποίοι υπερέβησαν τον αριθμό των 150 ατόμων, η ΜΑΚΡΟ έστειλε, αρχές Νοεμβρίου 2014, εξώδικο στα μέλη της Επιτροπής Κατοίκων Αλίμου για τους Τράχωνες επισημαίνοντας την «παράβαση» και ζητώντας να μην ξανά επιτραπεί η είσοδος σε «υπεράριθμους» μαθητές. Δηλαδή να απαγορεύσουμε στα παιδιά να έρθουν σε επαφή με την πολιτιστική τους κληρονομιά, κάτι που φυσικά δεν πρόκειται να γίνει.




21/11/2014 Ανήμερα της εορτής του Ιερού Ναού των Εισοδίων υπογράφεται η μεταβίβαση όλων των περιουσιακών στοιχείων (και το κτήμα Τράχωνες) της εταιρείας ΜΑΚΡΟ στην ελληνική εταιρεία Σκλαβενίτη.
Η εταιρεία Σκλαβενίτη γκρεμίζει συθέμελα τα «τείχη» που ύψωσε η ΜΑΚΡΟ και επιτρέπει πλέον την επαφή των κατοίκων με την πολιτιστική μας κληρονομιά και την άσκηση των θρησκευτικών καθηκόντων τους.
     

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου